آیا روایت « انما مثل اهل بیتی فیکم کسفینة نوح فی قومه ...» به جهت ضعف سند و ضعف متن و مجهول بودن روات آن، روایتی مطرود است؟

جواب اجمالی:

اولاً: حدیث سفینة نوح در سنجش با آیات قرآن و احادیث نبوی، از متن و محتوای عالی برخوردار است.

ثانیاً: این حدیث از لحاظ سند، از طرق مختلف نقل شده است و راویان آن از صحابة پیامبر اکرم (ص) بوده‌اند .

ثالثاً: از لحاظ روات متروک نبوده بلکه، مورد وثوق و اطمینان می‌باشد و پیامبر اکرم (ص) در خصوص بعضی در آن روایت توثیق خاص فرموده‌اند.

   جواب تفصیلی:

این روایت از 3 جهت مورد اشکال واقع شده است « اول: ضعف متن، دوم: ضعف سند، سوم: مجهول بودن روات آن.» اینک به بررسی یک یک این اشکالات می پردازیم.

اوّل: ضعف متن این روایت: هر مسلمانی که اعتقاد راسخ به هدایتگری قرآن داشته باشد،‌هنگام بررسی و تفکر در روایات، در مرحله اوّل، آنها را با میزان قرآن می‌سنجد، تا از هرگونه تشویش اذهان و سردرگمی به دور بماند. آنچه محتوای این روایت به مخاطب خویش عرضه می‌کند، مصداق و مفهوم آیات قرآن است که خداوند در خصوص اهل بیت (ع) نازل فرموده است. از جمله آیاتی که می‌توان معیار و میزان برای این روایت قرار دارد، آیة تطهیر است: « انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیراً »[1] که به تصریح علمای اهل سنت، در شأن و منزلت اهل بیت پیامبر (ص) نازل شده است و خداوند در این آیة مبارکه اهل بیت(علیهم السلام) را از هرگونه رجس و پلیدی به دور می‌داند و تواتر این آیه که در باب فضایل اهل بیت نازل شده است، به حدّی است که اکثر علمای بزرگ اهل سنت به آن اشاره می‌کنند.[2]در مرحلة دوم، اینگونه روایات با میزان روایات قابل استناد سنجیده می‌شوند و از جمله روایاتی که حدیث سفینه را می‌توان با آن سنجید، حدیث ثقلین است که صحت و درستی آن نزد اکثر علمای اهل سنت به اثبات رسیده است چرا که کسی نمی‌تواند در سند و متن و سلسلة روات آن خدشه‌ای وارد کند و تواتر این حدیث و تعدّد راویان آن، ما را از هر‌گونه ابهام به دور نگاه می‌دارد. پیامبر اکرم (ص) در این حدیث ، اهل بیت خویش را در ردیف قرآن قرار می‌دهد وهمانگونه که قرآن را کتابی از سوی خدا برای هدایت جامعه و مردم معرفی کرده، اهل بیت خویش را به عنوان عِدل و ثقل دیگر این میزان هدایت می‌داند و می‌فرماید: «انی تارک فیکم الثقلین او خلیفتین کتاب الله، حبل ممدود ما بین السماء و الارض و عترتی اهل بیتی و انهما لن یفترقا حتّی یردا علیّ الحوض»[3] یعنی : « من از میان شما می روم و دو بار گران سنگ یا دو جانشین در میان شما می‌گذارم، یکی کتاب خدا است که ریسمانی است، میان زمین و آسمان و دیگری عترت و اهل بیت من است و این دو از هم جدا نمی‌شوند تا ( در روز قیامت) نزد حوض کوثر بر من وارد شوند.»

و روایات دیگری که در شأن و منزلت اهل بیت آمده است، مثل: « اهل بیتی أمان امتی ....»[4]که وضوح متن روایت سفینه را روشن می‌سازد.

دوم: ضعف سند این روایت: این روایت از لحاظ سند بنابر آنچه علمای اهل سنت نقل کرده‌اند، از صحابه مختلف     پیامبر(ص) نقل شده است که، در اینجا به برخی از ایشان اشاره می‌کنیم: 1 ـ حاکم در مستدرک الصحیحین به سند خود از حنش الکتانی از اباذر نقل می‌کند و می‌گوید: (حاکم نیشابوری) این حدیث نزد مسلم هم صحیح است.»[5]

2 ـ أبی نعیم در حلیة الاولیاء به سند خود از سعید بن جبیر از ابن عباس.[6] 3 ـ هیثمی در مجمع الزوائد از عبد الله بن الزبیر.[7] 4 ـ خطیب بغدادی در تاریخ بغداد به سند خود از انس بن مالک.[8] 5 ـ سیوطی در الدر المنثور در ذیل آیه58 سورة بقره، از ابن ابی شیبه از علی بن ابی‌طالب u .[9] 6 ـ متقی هندی در کنز العمال از عباد بن عبدالله الأسدی از علی بن ابی طالب u [10] هیثمی در مجمع الزوائد از ابی سعید الخدری[11].

پس این تواتر طریق و سند روایت و تعدد راویان، هر‌گونه شبهه را از ذهن بیرون می‌کند.

سوم: مجهول بودن روات این روایت: آنچه مسلم است، روایتی مجهول است که روات آن قابل استناد نبوده و نزد علمای رجال و حدیث شناخته شده و معروف نباشند، یا اگر معروف نزد ایشان باشند، از صحابة نزدیک که دهها و صدها روایت دیگر را نیز نقل کرده‌اند، نباشند؛ در حالی که روات این حدیث شریف، همه از اصحاب نزدیک پیامبر (ص) و بعض از آنها مثل علی بن ابی‌طالب (ع)  و ابن عباس و ... از یاران پیامبر (ص) و مورد وثوق آن حضرت می‌باشند و پیامبر(ص) در جای دیگر از آنها بسیار نیکو تکریم و تعظیم می‌کند و آنها را بزرگ می‌شمرد؛ مثل اینکه در مورد علی بن ابی‌طالب می‌فرماید: «علی مع الحق و الحق مع علی»[12] و «علی مع القرآن و القرآن مع علی».[13]

پس این روایت نه تنها از لحاظ متن، سند و روات ضعیف نیست، بلکه دارای مرتبه‌ای عالی است و از شمار روایات متواتره است. اگر کسی بگوید با تمام این مطالب گفته شده، در بعضی از طرق، راویان این روایت مورد خدشه هستند، در پاسخ می‌گوییم، تواتر این روایت جبران کنندة ضعف سند می‌گردد و آن را در شمار روایات قویّه قرار می‌دهد.

برای مطالعه بیشتر می‌توان به کتابهای «سبیل النجاه تتمه المراجعات» نوشتة شیخ حسین الراضی، صفحات 23 و 24، و «دروس فی فقه الامامیه» نوشتة دکتر شیخ عبدالهادی فضلی حجازی، چاپ بیروت، 1402 هـ .ق، نشر مؤسسه ام القری، قم ج 1، صفحات 176 تا 181 که بیش از 70 مدرک برای اثبات این موضوع ذکر کرده است. مراجعه نمود.

«والسّلام»

--------------------------------------------------------------------------------

[1] - سورة احزاب ، آیة 33 .

[2] - صحیح مسلم، کتاب فضایل الصحابه، باب فضائل اهل بیت، مطبعة بولاق، سال 1290 هـ . ق ، صحیح ترمذی ، مطبعه بولاق، ج 2، ص 209 و 319 . مسند احمد بن حنبل، مطبعة میمنیة مصر، سال 1313، هـ .ق، ج 1 ص 330 .

[3] - صحیح مسلم، کتاب فضایل الصحابه ، باب من فضایل علی بن ابی‌طالب u ، مطبعة بولاق، سال 1290 هـ .ق .صحیح ترمذی ، همان مأخذ، ج 2 ، ص8 30.

مسند احمد بن حنبل، همان مأخذ، ج 3، ص 17، و ج 4 ص 371 و ج 5 و 181 .

ابی نعیم ، حلیه الاولیاء ، مطبعه سعادت مصر، سال 1351 هـ .ق، ج 1، ص 355، و ج 9، ص 64 .

[4] - حاکم، مستدرک الصحیحین، مطبعه مجلس دائره المعارف النظامیة حیدر آباد دکن، ج 3، ص 149 و 458 .

[5] - حاکم، مستدرک الصحیحین ، همان مأخذ، ج 2 ، ص 343 .

[6] - ابی نعیم، حلیه الاولیاء، همان مأخذ، ج 4 ، ص 306 .

[7] - هیثمی ، مجمع الزواید، مکتبة قدسی، سال 1352 هـ .ق، ج 2 ، ص 168.

[8] - خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، مطبعة سعادت، مصر، ج 12، ص 19 .

[9] - سیوطی، الدر المنثور، مطبعة میمینة مصر، سال 1314 هـ .ق،‌ ذیل آیه 58 سورة بقره.

[10] - متقی هندی، کنزالعمال، مطبعه دایره المعارف حیدر آباد دکن، سال 1312 هـ .ق، ج 1، ص 250، و ج 6، ص 216 .

[11] - هیثمی، همان مأخذ، ج 9، ص 168 .

[12] - خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، همان مأخذ، ج 14، ص 321 . هیثمی، مجمع الزواید، همان مأخذ، ج 7، ص 235 .

[13] - حاکم، مستدرک الصحیحین، همان مأخذ، ج 3، ص 124 . ابن حجر هیثمی، مجمع الزواید، همان مأخذ، ج 9، ص 134 . و ابن حجر هیثمی در صواعق المحرقة ، مطبعه میمنیة مصر، ص 75 .